در کشوري که سرانه مطالعه با اغماض و با احتساب روخواني رومه‌ها به کمتر از 15 دقيقه در روز مي‌رسد، بررسي ميزان کتابخواني کودکان آن اندکي نامتعارف خواهد بود. اما اگر بدانيم که کتابخواني کودکان يا والدين براي کودکان چه
تاثيري در روند تربيتي و شکل‌گيري شخصيت آن‌ها دارد، در اين باره اندکي بيشتر تامل و تعمق خواهيم کرد. به مناسبت روز کتاب و کتابخواني به سراغ اين موضوع رفتيم تا فوايد کتابخواني کودکان را بررسي کنيم. در ادامه اين يادداشت را به نقل از مهرخانه بخوانيد.
رشد اجتماعي کودکان با کتابخواني
جداي از ترغيب کردن کودکان به مطالعه در هر سني و نيز رشد آگاهي و دانش آن‌ها، تاثير کتابخواني در رشد اجتماعي کودک نيز اجتناب ناپذير است. حضرت علي (ع) مي‌فرمايند: بهترين چيزي که نوجوانان بايد ياد بگيرند سلسه کارهايي است که به هنگام بزرگسالي به آن نيازمند خواهند بود. آن‌چه که در بزرگسالي يک فرد بالغ بدان نياز دارد، غير از تامين نيازهاي اوليه، ارتباط برقرار کردن با ساير افراد است. يکي از راه‌هاي برآورده کردن اين نياز، عادت به مطالعه است؛ حال چه والدين براي کودکان کتاب بخوانند و چه خود کودکان بعد از رفتن به مدرسه مطالعه را مستقل شروع کنند.
تاثير کتابخواني والدين
کتاب خواندن والدين باعث رشد و تکامل ذهني و رفتاري کودکان مي‌شود. اين مهم بايستي با سن کودک تناسب داشته باشد. کتاب خواندن والدين براي کودکان تنها براي خواباندن آن‌ها نيست، بلکه براي بيدار کردن و آگاهي بخشي آن‌ها بايد به کار رود. اين کار نه تنها براي امروز کودک مفيد است بلکه روي شخصيت آينده وي نيز تاثير مستقيم دارد. به‌طوري که کارشناسان ادبيات معتقدند خواندن داستان و قصه نقش بسيار مهمي در تکوين شخصيت کودک دارد.
آموختن کلمات تازه با کتابخواني
در سنين زير سه سال به ويژه در زمينه‌هاي زبان آموزي و آموختن کلمات تازه، نقش بسيار مهمي دارد. در سنين بالاتر، گنجينه لغات کودک به سرعت وسيع و اطلاعاتش غني مي‌شود. کودک به کمک قصه و شعرخواني يا گوش دادن به آن يا بازگو کردن قصه‌هايي که شنيده است، چگونگي بيان احساسات، عواطف و افکار را آموخته و ياد مي‌گيرد که چگونه در برخورد با مشکلات شخصي اعتماد به نفس داشته باشد.
احترام به نظر جمعي با خواندن کتاب
داستان‌ها و اشعاري که کودکان مي‌خوانند و مي‌شنوند، اثر عميقي در فکر و روحيه، تخيل و قوت تصور آنان مي‌گذارد و آن‌ها را براي شيوه معاشرت و رابطه برقرار کردن با ديگران آماده مي‌سازد. آموختن مشارکت در حل مسئله و احترام به نظر جمعي، از ديگر فوايد کتابخواني براي کودکان است. اما نکته کليدي و مهم اين مسئله اين است که خود پدرها و مادرها در حضور فرزندانشان کتاب بخوانند. کودک با قرار گرفتن در اين فضاست که ترغيب به کتابخواني مي‌شود.
کتاب مناسب هر سن براي کودکان
کودکان زير يک سال:
نوزادان از سه ماهگي مي‌توانند نگاهشان را از روي تصوير بردارند. به همين دليل، کتاب خواندن براي‌شان کم کم جالب مي‌شود. کودکان در اين سن اغلب همه چيز را در دهان مي‌گذارند حتي کتاب‌ها را نيز مي‌جوند. بنابراين بهتر است در اين سن از کتاب‌هاي پارچه‌اي يا پلاستيکي که به کتاب‌هاي حمام معروف است استفاده کنيد. جويدن و نگاه کردن به عکس‌هاي کتاب براي او به معني مطالعه است.
کودکان نوپا:
در اين سن کودکان مي‌خواهند درباره مسايل روزمره زندگي بيشتر بدانند. او را در آغوش بگيريد و برايش کتاب بخوانيد. کتاب‌هايي با حجم کم و تصاوير ساده، اشعار ساده و کودکانه در اين سن برايش بسيار مناسب است.
کودکان 4 تا 7 سال
کودکان در اين سنين کم کم از ديگران الگوبرداري مي‌کنند. ماجراهاي زندگي واقعي افراد، زندگينامه بزرگان که مخصوص کودکان نوشته شده است، کتاب‌هاي خوبي در اين زمينه هستند. در اين سن مي‌توانيد با طرح سوال از کودک او را در کتابخواني مشارکت بيشتري دهيد. مثلاً از او بپرسيد که قسمت بعدي يا پايان داستان را حدس بزند يا اينکه از او بخواهيد بعد از اتمام کتاب، خلاصه داستان را برايتان تعريف کند.
مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها ديگر قصه‌گو نيستند
مصطفي رحماندوست؛ شاعر و نويسنده کتاب‌هاي کودکان در خصوص قصه نگفتن والدين براي کودکان با انتقاد از چابک نبودن ادبيات شفاهي اين موضوع را ناشي از عادت به ادبيات مکتوب ارزيابي کرد و يادآور شد: شايد بخشي از شفاهي نبودن ادبيات به خاطر قصه گو نبودن مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌هاي کنوني است، چراکه اينک ادبيات شفاهي ما به خاطر نبود امکانات ترغيب و تشويق مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها مغفول مانده است.
وابستگي به فضاي مجازي بهانه‌اي براي فرار از مطالعه
اين نويسنده و فعال ادبيات کودک و نوجوان درباره عدم تمايل کودکان و نوجوانان به کتابخواني معتقد است، در کشورهاي ديگر که فضاي مجازي به شدت بيشتري رواج دارد و امکانات ديداري و شنيداري بيشتري دارند، موجب نمي‌شود کودکان از کتاب دور شوند. از اين رو عملاً ثابت شده که اين امکانات مانع مطالعه آنان نيست. زيرا در آن‌جا برنامه ريزي زماني براي کودکان و نوجوانان رعايت مي‌شود. از آن‌جا که هيچ احساس نيازي به کتابخواني نداريم، خيلي از مسايلي که مطرح مي‌شود بهانه‌اي براي فرار از مطالعه است.
نتيجه گيري
عادت به مطالعه و تاثير آن در کودکي و نوجواني پايدار است. بسياري از دانشمندان و روانشناسان معتقدند که اساس و زيربناي شخصيت انسان در سال‌هاي اول زندگي پايه‌گذاري مي‌شود و آموخته‌هاي اين دوران، تاثير عميقي بر آينده زندگي فرد دارد. بنابراين اگر مطالب خواندني مفيد و سازنده در اختيار کودکان و نوجوانان قرار گيرد و آن‌ها از همان سنين کودکي به مطالعه عادت کنند، راه و رسم زندگي را خواهند آموخت و تحت تاثير داستان‌ها و کتاب‌هاي آموزنده، به رشد و تعالي خواهند رسيد و در آينده نيز براي حل مشکلات خود از کتاب کمک خواهند گرفت.
درباره این سایت